Wie is de ondernemer?

Met het sterk stijgende aantal zzp’ers in Nederland en een arbeidsmarkt die snel flexibiliseert, vraag ik me wel eens af: zijn we met z’n allen nu ondernemender dan vroeger? Een vraag die je vanuit verschillende oogpunten kunt benaderen. Om antwoord te krijgen op die vraag is het interessant te beginnen bij de basis; wat voor type mensen kiezen voor (zelfstandig) ondernemerschap? Een vraag die veelal onderwerp is geweest van wetenschappelijk onderzoek.

Nature-nurture-debat

Veel van de literatuur die in de jaren opgebouwd is, draait om het vinden van karakteristieken die een ondernemer zou (moeten) hebben. Zelfs vandaag de dag zijn wetenschappers nog op zoek naar een universele persoonlijkheid. In de jaren ‘80 van de vorige eeuw zijn al een aantal persoonlijkheidstrekken vastgesteld die ondernemers vaak bleken te hebben:

• Behoefte om te presteren;
• Interne beheersingsoriëntatie (het geloof dat je je eigen leven bepaalt);
• Hoge bereidheid risico’s te nemen;
• Tolerantie voor ambiguïteit (om kunnen gaan met onzekerheid).

Contextueel gezien is er een sterk verband tussen ondernemers in de familie en de neiging om zelf ondernemer te worden. Familieleden worden vaak gezien als een bron van emotionele en financiële steun. We zagen ook al in een eerder onderzoek wat ik beschreef dat familie vaak de steunpilaar is van een zelfstandige met stress. Ouders spelen ook vaak een rolmodel voor hun kinderen en kunnen informatie meegeven waardoor ze niet opnieuw het wiel hoeven uit te vinden. Dan zijn er natuurlijk ook nog talrijke familiebedrijven die generatie op generatie worden doorgegeven.

Recenter is de suggestie gedaan dat er een sterke genetisch component zou zijn bij ondernemerschap. Studies onder eeneiige tweelingen stelt dat de keuze om ondernemer te worden voor ongeveer de helft verklaard kan worden door de genetische gelijkenissen. Een ander onderzoek toonde aan dat hogere testosteronwaardes (als erfelijke eigenschap) gerelateerd zijn aan ondernemerschap. Meer testosteron leidt tot hogere bereidheid om risico’s te nemen en zodoende tot meer ondernemerschap.

Samengebracht komt dat tot een biosociale theorie van ondernemerschap, waar het idee is dat aanleg (nature) je in eerste instantie vatbaar maakt voor ondernemerschap en je opvoeding en omgeving (nurture) de doorslag geven in de keuze ondernemer te worden. Dus waar een hoog testosteron niveau en een slechte familieband kan leiden tot risicogedrag bij jongeren, kan dat hoge testosterongehalte i.c.m. met een goede band met een ondernemende vader juist leiden tot succesvol ondernemerschap.

Help, ik ben geen ‘ondernemer’!

In de eerste alinea heb ik zzp-schap in één adem genoemd met ondernemerschap. Maar is iedere zzp’er een ondernemer? Is bijvoorbeeld een zelfstandige kenniswerker, de zelfstandig professional (zp’er), die zijn kennis ter beschikking stelt aan organisaties een ondernemer? Mijn ervaring is dat een groot aantal zp’ers zichzelf niet zien als ondernemer, maar als zelfstandige. Dat werd onlangs bevestigd door, weliswaar niet wetenschappelijk, onderzoek waaruit bleek dat slechts 20% van de zp’ers zichzelf graag ondernemer noemt. Het overgrote deel houdt het liever op freelancer, interim professional, zelfstandige, zzp’er of bij voorkeur zelfstandig professional (zp’er). Zp’ers voelen zich dan misschien geen ondernemer. Ze hebben echter wel ondernemerskarakteristieken, zoals het lopen van risico’s en het uitvoeren van hun werk naar eigen inzicht. Het is een andere ‘tak van sport’, waar ook weer andere competenties bij horen.

Uit het promotieonderzoek van prof. dr. Arjan van den Born bleek dat het voor zp’ers veel belangrijker is wat je kan en wie je kent, dan wie je bent (waar dus die ‘universele’ psychologische aspecten onder vallen). Op basis hiervan kunnen we stellen dat eerder wetenschappelijk onderzoek naar persoonlijkheidstrekken van ondernemers niet één op één van toepassing is op zp’ers.

Dan ben ik terug bij de vraag: zijn we met z’n allen nu ondernemender dan vroeger? Vanuit het vraagstuk wie de ondernemer is, kunnen we wel stellen dat ondernemerschap een stuk breder is geworden met de onmiskenbare komst van het grote aantal zp’ers op de Nederlandse arbeidsmarkt. Zp’ers hoeven niet te voldoen aan de persoonlijkheidskenmerken van een ondernemer om succesvol te zijn. Dit heeft een stuk bredere groep binnen de maatschappij de kans gegeven ondernemend gedrag te laten zien.

In mijn volgende blog ga ik verder in op dit onderwerp en bekijk ik de vraag waarom worden jongeren nu eerder zp’er dan vroeger?