De traditionele polder sluit niet meer aan bij veranderende arbeidsmarkt

Visionair Fedde Monsma, politicoloog en arbeidsmarktdeskundige, is ervan overtuigd dat de arbeidsmarkt zo is veranderd dat de traditionele verdeling niet meer past. Dat hij niet de enige is met deze visie, blijkt uit belangrijke kopstukken die hij samen wist te brengen in zijn boek ‘Poldermodel 3.0 – De toekomst van arbeidsverhoudingen’. En daar blijft het niet bij, met regelmaat spreekt hij op bijeenkomsten van de Stichting van de Arbeid, de SER, Ministerie SZW, de Tweede Kamer en Arbeidsmarkt van de Toekomst. Nu brengt hij een bezoek aan HoofdZaken op ZP Radio. Monsma licht in het interview met Sebas Krijgsman en Natasja Spooren de polderparadox toe, vertelt over hoe hij de toekomst ziet en roept op om deel te nemen aan de WerkVereniging.

“De arbeidsmarkt is niet meer zwart/wit in te delen, omdat het heel divers is geworden en daarom vraagt om een andere manier van ordenen”, steekt Monsma van wal. Hij doelt daarmee op de snelgroeiende groep mensen die tegenwoordig afwisselend werkt als werknemer, zelfstandig ondernemer, opdrachtgever, hybride werkend of via uitzend-, interim- en payroll-constructies. “Het wordt tijd dat de huidige structuren en voorzieningen hierop in spelen”, aldus Monsma.

“De arbeidsmarkt is een systeem van vroeger waar wij nu een antwoord op proberen te vinden. Men vindt het alleen lastig om verhoudingen in de polder los te laten.”
Fedde Monsma, Politicoloog en arbeidsmarktdeskundige

Verleden kennen, om naar de toekomst te kijken
Monsma benadrukt dat de polder ons in het verleden wel veel gebracht heeft, maar nu niet meer de juiste oplossing biedt. “Ik zie de polder die na de oorlog is ontstaan als Polder 1.0, waar klassieke verhoudingen geholpen hebben om de economie uit de crisis uit helpen. Vervolgens ontstond Polder 2.0 met het Akkoord van Wassenaar in ’82, omdat er heroriëntatie nodig was.” Deze vorm ebt nu nog door en dat is waar het volgens Monsma misgaat. “De polderpartijen – zoals de SER, De Stichting van de Arbeid, vakbonden, werkgeverkoepels en politieke partijen – zijn door de opkomst van neoliberalisme in de jaren negentig uit elkaar gedreven. In mijn boek zijn interviews toegevoegd van polderdeskundigen die de noodzaak tot verandering zien, maar niet goed weten hoe. Zij hechten aan de overlegeconomie, maar niet meer aan de polder.”

“Alles wordt geregeld in arbeidsvoorwaarden en cao’s. Dit is voor de polder overzichtelijk, maar werkt niet meer in de praktijk.”
Fedde Monsma, Politicoloog en arbeidsmarktdeskundige

Verdwijn uit macht, geld en politiek
“Ik vraag mij af of de polderpartijen nog wel representatief zijn voor het bedrijfsleven en beroepsbevolking die zij zeggen te vertegenwoordigen. Zij doen dit nu al 50/60 jaar en ontlenen hun plek steeds minder aan de vertegenwoordigde achterban, maar meer aan de verworven plek die zij door de jaren heen hebben verkregen”, aldus Monsma. Hij realiseert zich goed dat zelfstandigen helemaal niet georganiseerd zijn in vakbonden, maar dat is volgens hem niet onmogelijk. “Zelfstandigen zijn over het algemeen eenlingen, maar hebben één overeenkomst met elkaar: ze werken. Op basis daarvan kunnen zij zich organiseren. Wij moeten het daarom hebben over werk en werkenden, niet over vast en flex.”

“Ik ben voorstander van de platformeconomie. Professionals kunnen daarvoor concurreren op kwaliteit in plaats van arbeidsvoorwaarden.”
Fedde Monsma, Politicoloog en arbeidsmarktdeskundige

Ruimte om zelf te beslissen
Monsma verbaast zich dat allerlei voorzieningen nog steeds collectief geregeld zijn en hoofdzakelijk aan werkenden gekoppeld. “Zelfstandigen maken zich net zo goed zorgen over onder andere het risico op inkomensverlies. Werk loopt steeds meer in elkaar over en hòe jij werkt wordt daardoor minder interessant. Kijk daarom juist naar taken, rollen en competenties.” Hij vervolgt: “Het uitgangspunt zou klussen en opdrachten moeten zijn met de vaardigheden en kennis die daarbij horen. Als jij iets goed kunt, kun jij dat bij werkgever A, opdrachtgever B en uitzendbureau C.” Monsma laat met een voorbeeld zien dat hier vanuit zelfstandigen al vraag naar is. “Architecten hebben een CAOO ontwikkeld, waarbij de laatste ‘O’ voor opdrachtnemerschap staat. Zelfstandigen worden zo meegenomen in collectieve afspraken. Het is een mooi concept, maar afgekeurd door de ACM omdat het als kartelafspraak wordt gezien. En dat terwijl de zelfstandige architecten hier zelf om vragen.”

“Als deelnemer van de WerkVereniging vragen wij jou wat jij nodig hebt. Wat zijn belangrijke thema’s? Dan zoeken wij daar de juiste partijen bij.”
Fedde Monsma, Politicoloog en arbeidsmarktdeskundige

If you can’t beat them, join them
Monsma is sinds 2016 (mede-)oprichter van de WerkVereniging, een belangenorganisatie voor modern werkenden. “De WerkVereniging is ontstaan door drie maatschappijkritische mensen, die de arbeidsmarkt zien veranderen en onvrede proefden van werkenden. Samen met hen zetten zij zich in om de arbeidsmarkt te moderniseren zodat alle werkenden een gezonde balans vinden tussen flexibiliteit en zekerheid”, aldus Monsma. De WerkVereniging legt vooral een nadruk op deelnemers in plaats van leden. Dit impliceert namelijk dat zij aansluiten om ‘iets’ te doen. “Wij vragen iedereen zich vooral te laten horen. Met genoeg deelnemers, kunnen wij deze stem overbrengen naar de polder om zo belangrijke onderwerpen te agenderen.”

“Er worden nu pleisters geplakt met de Wet DBA en WAB. Ga nu niet voor cosmetische ingrepen, maar systeemwijzigingen.”
Fedde Monsma, Politicoloog en arbeidsmarktdeskundige

“Klaar met geouwehoer”
Inmiddels is het ruim een jaar geleden dat het boek van Monsma verscheen. Sinds die tijd heeft hij hieromtrent zeker niet stilgezeten. Zo vroeg het Ministerie van Sociale Zaken hem – naar aanleiding van zijn boek – een essay te schrijven, wat uiteindelijk zelfs heeft geresulteerd in een uitnodiging van Minister Koolmees: “Wat ik hem vooral wil vertellen is dat de polder is wat het is, maar dat we het nu moeten gaan doen! Ik heb geen masterplan, maar heb wel aardig voor ogen hoe de arbeidsmarkt eruit zou kunnen zien. Klassieke polderorganisaties hebben behoefte aan overleg, dat hoeven we niet weg te gooien. Maar begin nu met pilots en leer daarvan, zodat de woorden ook echt in daden worden omgezet”, besluit Monsma.

Beluister de volledige radio-uitzending met Fedde Monsma hieronder.

Bekijk op de website van ZP Radio ook eerdere uitzendingen van HoofdZaken.